Priča koju nismo smjeli propustiti – o homoseksualnosti u Jugoslaviji

Na prvoj ovogodišnjoj „Čajanki“ u SOC-u, po drugom druženju po redu, ugostili smo Franka Dotu, istoričara, doktoranta moderne i savremene povijesti na Filozofskom Fakultetu u Zagrebu.

Franko osim što je istoričar, dugogodišnji je LGBT aktivista i jedan od osnivača Zagreb Pride-a. Subotnje popodne u SOC-u proveli smo uz izvanredno druženje i učenje, važno za svakog i svaku lezbejku, gej, biseksualnu ili trans osobe i/ili aktivistu/kinju.

Obično kada pričamo o pokretima i progonima LGBT osoba, pričamo o svjetskoj zapadnoj istoriji, spominjemo Stonewall, pokrete 60-ih godina prošlog stoljeća, a skoro pa ništa ne znamo o našoj istoriji i našem regionu.

Zanimljivo je da Franko došao na ideju da se bavi istraživanjem homoseksualnosti u Jugoslaviji tako sto mu je poznanica advokatkinja pokazala jednu sudsku presudu iz 50-ih godina koja je bila dodijeljena njenom stricu za „protivprirodni blud“. Tako Franko počinje svoju priču o počecima istraživanja. Mnogo zanimljivosti kriju stari arhivi bivših republika.

Frankovo istraživanje, pokazuje da sudske presude iz 50-ih predstavljaju vjerovatno najveće sudske procese koji su vođeni protiv homoseksualaca u bivšoj SFRJ, kada su i najpoznatije zagrebačke novine pisale o tome. Sudske presude i hapšenja su podrazumijevale zatvorsku kaznu ili prinudni rad sa slobode.

Glavni razlog zašto je homoseksualnost u Jugoslaviji smatrana krivičnim djelom bio je strah od „zavođenja“ mladih. Tako su homoseksualnost vezivali za one koji žele „pokvariti zdravu radničku omladinu“ i dekadentne buržuje koji žele srušiti socijalizam jer socijalizam treba „zdrave i moralne radnike i omladinu„. Iako je homoseksualnost danas dekriminalizovana, nažalost ta vjerovanja su se zadržala i danas.

Takozvani „protivprirodni blud“ odnosio se jednako na homoseksualne muškarce kao i na homoseksualne žene. Jedan pomak naprijed bilo je dekriminalizovanje lezbejskih odnosa, dok je muška homoseksualnost i dalje bila kažnjiva. Do muškaraca su dolazili tako što su pratili gdje se skupljaju, dojavama i sl. Osobe koje su bile uhvaćene u „protivprirodnom bludu“ bile su i iz redova sveštenstva ,ali i iz redova JNA. Stoga, ne čudi da je vrh komunističke partije u više navrata diskutovao o homoseksualnosti te šta činiti s tim. JNA je bila ta koja je zagovarala ideju dekriminalizacije, s obzirom da ne bi bilo dobro da se sazna da u redovima jedne od tada najjačih vojnih sila ima homoseksulanih osoba.

U vrijeme kriminalizacije homoseksualnosti u SFRJ procesuirano je oko 600 osoba, dok je u istom periodu u Austriji, Njemačkoj i nekim drugim evropskim zemljama procesuirano hiljade i desetine hiljada lezbejki i gej muškaraca. Jugoslavija je, može se reći djelovala kao liberalna zemlja.

Borba između prava i medicine započinje. Stručni medicinski krugovi koji tada čitaju Kinsijeva djela, smatraju da osobe ne treba krivično goniti već ih medicinski tretirati. Mnogo je zanimljivih imena i osoba koje su obilježile taj period u Jugoslaviji, 50-ih, 60-ih i 70-ih godina.

Da li ste znali da je grupa osuđenih gejeva i lezbejki izvedena na šetnju srama, hodajući Stradunom u sred Dubrovnika?

Nakon smanjivanja kazne na jednu godinu zatvora uz mogućnost novčane kazne ili samo sudske opomene, 1976. godine država nalaže svim tadašnjim republikama da dekriminalizuju homoseksualnost, prepuštajući je domenu medicine, a ne krivičnog prava. Slovenija, Hrvatska, Crna Gora i pokrajina Vojvodina dekriminaliziraju homoseksualnost, dok ostatak Srbije, Makedonija i BiH ne provode ovu naredbu. Do dekriminalizacije u pomenutim zemljama došlo je nakon raspada Jugoslavije i rata.

Franko je prisutnima ponudio mnogo novih informacija, anegdota i imena za istraživanje i razmišljanje. Jedva čekamo da Franko Dota privede svoj doktorat kraju, kako bi i tu vrijednu publikaciju uvrstili u našu bogatu biblioteku.

Do slijedećeg druženja u SOC-u, pišite, javite se sa komentarima i prijedlozima na [email protected].