Evropska komisija protiv rasizma i netolerancije: Neophodno izraditi sveobuhvatnu strategiju za unaprijeđenje tolerancije prema LGBT osobama

Evropska komisija protiv rasizma i netolerancije (ECRI) objavila je svoj treći izvještaj o Bosni i Hercegovini u kojem analizira nedavna događanja i otvorena pitanja i daje preporuke vlastima za daljnje unapređenje ljudskih prava, a u kojem su zastupljena i prava LGBT osoba.

Izvještajem su primjećene i pohvaljenje brze reakcije lokalnih političkih predstavnika_ca u slučaju napada na povratnike, ali da, iako je ministar pravde Kantona Sarajevo je osudio napad na skup LGBT zajednice u martu 2016. godine pozivajući da se incident istraži kao homofobni napad počinjen iz mržnje, slične reakcije izostaju u većini slučajeva napada na LGBTI osobe i događaje. Govor mržnje protiv LGBT osoba je također problem i napadi na skupove LGBT nisu rezultirali neophodnim procesuiranjem, te tako nije obezbjeđeno efektivno sredstvo za sprječavanje ponavljanja ovakvih krivičnih djela.

Izvještajem se ističe da vlasti trebaju, zajedno sa nevladinim i međunarodnim organizacijama, izraditi sveobuhvatnu strategiju suzbijanja govora mržnje kao i aktivnosti za unaprijeđenje tolerancije prema LGBT osobama. Također trebaju evaluirati provođene aktivnosti na izvođenju obuka na temu krivičnih djela počinjenih iz mržnje kako bi napravili neophodne izmjene prilikom njihovog unapređenja.

Medijsko izvještavanje o LGBT zajednici u BiH također je zasnovano na negativnim stereotipima na način da se predstavljaju kao opasnost po etno-nacionalne identitete ili po „prirodno uređenje društva“. Sarajevski otvoreni centar, koji prati govor mržnje protiv LGBT osoba, dokumentovao je 17 pojava govora mržnje 2013. godine i skoro 42 takve pojave 2014. godine . U novembru 2013. ekstremistički časopis Saff objavio je seriju članaka u kojima optužuje članove LGBT zajednice i one koji ih podržavaju za širenje homoseksualizma među djecom kroz programe čiji je cilj sprječavanje rodno zasnovanog nasilja. Nakon prigovora čitalaca koji su tražili da se taj tekst ukloni, iz časopisa su odgovorili člankom u kojem su naveli da se radi o koordiniranom napadu „pedera“ na Saff.

Negativni stavovi prema LGBT zajednici prisutni su i među političarima. U avgustu 2013. ministar kulture, sporta i omladine Federacije BiH se osvrnuo na pitanje parade ponosa LGBT osoba u zemlji navodeći da su «parade ponosa oblik ugnjetavanja većine od strane manjine». Prethodnih godina je LGBT zajednica sve više postala predmet mržnje na Internetu kroz komentare korisnika kao i na društvenim mrežama. Komentari u kojima se poziva na nasilje nad LGBT osobama su također primjećeni, a naročito na stranicama klix.ba i na Facebooku. Facebook grupa koja se protivi LGBT paradi ponosa u Sarajevu je 2014. godine promovirala govor mržnje i pozivala na nasilje nad LGBT osobama .

ECRI od vlasti nije dobio nikakve informacije vezane za moguće slučajeve u kojima je podsticanje na rasnu mržnju procesuirano. Ne postoji krivično zakonodavstvo kojim se izričito zabranjuje govor mržnje zasnovan na seksualnoj orijentaciji ili rodnom identitetu. Sarajevski otvoreni centar, koji prati govor mržnje protiv LGBT osoba, izjavio je da je u 2013. godini policiji prijavljeno 11 incidenata koju su direktno podstakli nasilje, koja ih nije propratila.

Regulisanje govora mržnje radio i TV emitera je zasnovano na Kodeksu o audiovizuelnim medijskim uslugama i medijskim uslugama radija iz 2011. godine. Prema vlastima, RAK je primio i obradio samo 10 pritužbi koji se odnose na navode o govoru mržnje na osnovama koje su bitne za ECRI u periodu od 2011 do juna 2015. godine. Agencija je utvrdila da samo dva slučaja krše zabranu govora mržnje iz Kodeksa. Oba slučaja su se odnosila na govor mržnje protiv LGBT osoba, a odgovarajuća televizijska stanica je kažnjena sa 2.000, odnosno 4.000 konvertibilih maraka.

Uočeno je i da vlasti ne prikupljaju podatke o homofobnom, odnosno transfobnom nasilju na sistematičan način. Nevladina organizacija Sarajevski otvoreni centar je 2014. godine dokumentovala 20 slučajeva ovakvog nasilja, a LGBT aktivisti su bili žrtve u 11 tih slučajeva. Samo je od oktobra 2014. do maja 2015. prijavljeno sedam takvih slučajeva. Sarajevski otvoreni centar je 2013. registrovao četiri slučaja fizičkog napada. Misija OSCE-a je 2012. izvjestila o jednom fizičkom napadu na homoseksualnog muškarca od strane maskiranih počinilaca što je rezultiralo teškom povredom. Mnogi od ovih napada na LGBT osobe desili su se na javnim mjestima .

U kino Kriterion u Sarajevu 4. marta 2016. godine upala je grupa mladića koja je uzvikivala homofobne uvrede i napala jednu osobu. Ovaj incident je bio sličan napadu koji se desio u februaru 2014. kada je 15 maskiranih napadača upalo na panel diskusiju na godišnjem LGBT filmskom festivalu Merlinka, skandirajući homofobne uvrede pri čemu su povrijedili tri učesnika.

Od ECRI-ovog izvještaja 2010. godine, Ministarstvo sigurnosti na državnom nivou je zajedno sa OSCE-om u plan i program obuke policijskih službenika uvrstilo specijaliziranu obuku o krivičnim djelima počinjenim iz mržnje. Obuke o postupanju u slučajevima nasilja nad LGBT osobama su provedene 2015. godine za policijske snage u oba entiteta. Štaviše, 2012. godine centri za edukaciju sudija i tužilaca su, uz podršku OSCE-a, počeli sa organizacijom edukacija za tužioce na temu krivičnih djela počinjenih iz mržnje. Oko 300 sudija i tužilaca je obučeno u 2015. godini dok su elementi homofobnog, odnosno transfobnog nasilja uvedeni u plan i program. Vlasti procjenjuju da je oko 50% od svih nadležnih tužilaca i sudija pohađalo ove edukacije. ECRI pozdravlja ove napore, ali konstatuje i da nije bilo sveobuhvatne ocjene programa edukacije s ciljem da se ocijeni njihova efektivnost. Organizatori LGBT filmskog festivala Merlinka 2014. godine žalili su se da policija nije uspjela da zaštiti mjesto održavanja festivala, uprkos upozorenjima o homofobnim, odnosno transfobnim prijetnjama. Osim toga, nakon napada agencije za provođenje zakona su ovaj incident tretirale kao akt huliganizma umjesto krivičnog djela počinjenog iz mržnje, uprkos očiglednoj homofobnoj, odnosno transfobnoj prirodi događaja. To je rezultiralo izostankom efektivnog sredstva spriječavanja incidenata što je postalo vidljivo ponovnim napadom u martu 2016. Nadalje, Sarajevski otvoreni centar je 2014. godine policiji prijavio 13 incidenata nasilja nad LGBT osobama, a da pri tome nisu dobili nikakav odgovor .

Vlasti su obavijestile delegaciju ECRI-a da nema statističkih podataka o veličini LGBT populacije u zemlji i da postoje tek ograničeni podaci o pitanjima vezanim za LGBT, jer ne postoje zvanične mjere za prikupljanje i analizu podataka o diskriminaciji na osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identiteta. To za rezultat ima oskudne informacije o diskriminaciji LGBT osoba u različitim oblastima, kao što su zapošljavanje, obrazovanje, stambeno zbrinjavanje ili zdravstvena zaštita. Preporuka CM/Rec(2010)5 Odbora ministara Vijeća Evrope o mjerama za suzbijanje diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identiteta ukazuje da se lični podaci koji se odnose na seksualnu orijentaciju ili rodni identitet osobe mogu prikupljati kada je to neophodno u posebnu, zakonitu i legitimnu svrhu. Jasno je da bez takvih informacija ne može biti ni čvrste osnove za razvoj i provedbu politika za rješavanje netolerancije prema i diskriminacije LGBT osoba.

ECRI ističe pozitivnu činjenicu da je 2015. godine Komisija za ljudska prava Parlamenta Bosne i Hercegovine po prvi put raspravljala o pitanju diskriminacije LGBT osoba i zadužila Instituciju ombudsmena da sačini izvještaj o tom pitanju, što je kasnije dovelo do formiranja međuresorne radne grupe uz učešće grupa civilnog društva. ECRI želi da ohrabri radnu grupu i Instituciju ombudsmena da sačine sveobuhvatan pregled oblasti u kojima su LGBT osobe diskriminisane i da daju konkretne preporuke o načinu na koji rješavati utvrđene probleme. ECRI također konstatuje da su 2015. godine LGBT pitanja po prvi put uvrštena i u gender akcione planove na entitetskom nivou.

Iako su se počeli pojavljivati neki znaci napretka, nivo tolerancije prema LGBT osobama je i dalje slab u zemlji. Istraživanje provedeno 2013. godine ukazalo je da 56,5% ispitanika u Bosni i Hercegovini smatra da je homoseksualnost bolest koju treba liječiti. Nevladine organizacije opisuju opštu situaciju u zemlji kao situaciju u kojoj se seksualnost i seksualna orijentacija smatraju privatnom stvari o kojoj se ne treba raspravljati u javnoj sferi. Kao rezultat toga LGBT osobe su sklone da skrivaju svoju seksualnu orijentaciju. Prema anketi provedenoj 2013. godine među 545 LGBT osoba 35,8% njih je doživjelo diskriminaciju zbog svoje seksualne orijentacije ili rodnog identiteta. U 93,8% slučajeva doživljena diskriminacija nije prijavljena uglavnom iz straha od objavljivanja nečijeg LGBT identiteta i nedostatka povjerenja u organe vlasti .

Sarajevski otvoreni centar je 2013. godine prijavio tri slučaja diskriminacije u oblasti stambenog zbrinjavanja, pristupa robama i uslugama i zapošljavanja. Tokom 2014. organizacija je dokumentirala tri slučaja diskriminacije vezane za LGBT osobe u institucijama srednjeg i visokog obrazovanja. Ministarstvo obrazovanja Unsko-sanskog kantona je 2014. godine podržalo obuku osoblja srednjih škola u kantonu kojom je podignuta svijest o LGBT pitanjima 17 članova osoblja (profesora, asistenata i psihologa) iz različitih srednjih škola. Obuka je organizirana zajedno sa Sarajevskim otvorenim centrom, grupom žena CURE i fondacijom Heinrich Böll. U Kantonu Sarajevo je kurs o zdravim životnim stilovima, koji je ponuđen kao alternativa učenicima koji ne pohađaju časove vjerskog obrazovanja, obuhvatio pitanja koja se tiču seksualne orijentacije i tolerancije prema LGBT osobama. ECRI je, međutim, obaviješten da su ovo bile dvije vanredne aktivnosti i da nisu dio šireg programa podizanja svijesti o LGBT pitanjima, uprkos očiglednoj potrebi za takvim aktivnostima kako bi se riješilo pitanje netolerancije sa kojom se LGBT osobe suočavaju.

Na osnovu nalaza ovog izvještaja ECRI preporučuje da vlasti u BiH:

(i) izvrše ocjenu obuka na temu krivičnih djela počinjenih iz mržnje za policijske službenike, tužioce i sudije kako bi se napravila potrebna poboljšanja;

(ii) nastave da izvode i proširuju programe obuka;

(iii) da se tim obukama na odgovarajući način obuhvati i nasilje nad povratnicima, vjerskim zajednicama i LGBT osobama.