Pravni okvir

LGBTI osobe, a samim tim i istospolni parovi bosanskohercegovačka su realnost i sastavni dio društva. Nažalost, važeći pravni okvir (porodični zakoni RS, FBiH i BD) ne normira njihove međusobne odnose, te tako ne predviđa ni minimum prava koja su neophodna za poštivanje i zaštitu zajednica života osoba istog spola.

Istospolne stabilne emocionalne zajednice porodičnog života tako nemaju mogućnost koristiti svoja ustavom garantirana prava na ličnu slobodu i sigurnost, na privatni i porodični život odnosno dom, na zasnivanje porodice, zaštitu stečene imovine ili na slobodu kretanja i prebivališta isključivo zbog svoje seksualne orijentacije, a nipošto zato što su im ta prava manje važna ili nužna. Onemogućavajući im korištenje nabrojanih osnovnih prava i sloboda, BiH diskriminira svoje građane_ke istospolne orijentacije kršeći garanciju jednakosti iz stava 4. člana 2. Ustava BiH čime ujedno krši i obećanje iz stava 1. člana 2. Ustava da će BiH i oba entiteta osigurati najviši nivo međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Kao članica Vijeća Evrope koja teži ulasku u Evropsku uniju, BiH će u narednom periodu morati izmijeniti svoj zakonski okvir tako da reguliše prava istospolnih parova u BiH. Ova obaveza BiH proizlazi iz njenog članstva u Vijeću Evrope, ali i presuda Evropskog suda za ljudska prava. Više preporuka Vijeća Evrope nalaže da zemlje članice poštuju privatni i porodični život svake osobe i zagovara ukidanje diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta, te – iako ne podržava omogućavanje istospolnih brakova – implicira ostvarivanje prava na sklapanje istospolnih građanskih zajednica izjednačavanjem njihovog položaja minimalno sa položajem heteroseksualnih vanbračnih parova.

Takođe, Evropski sud za ljudska prava više puta je u svojim presudama, a naročito posljednjim presudama u slučajevima Valianatos protiv Grčke i Oliari protiv Italije, potvrdio da se istospolne zajednice života smatraju porodičnim životom i da u cilju otklanjanja kršenja prava na porodični život garantovanog Evropskom konvencijom o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, države moraju pravno regulisati istospolne zajednice dajući im minimalno isti opseg prava i obaveza kao vanbračnim zajednicama.

Uzimajući u obzir da je u Ustavu BiH određeno da će se Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama direktno primjenjivati i da ona ima pravnu snagu iznad svih ostalih zakona, ovakva obaveza se odnosi i na njene entitete. Prema tome, jasno je da institucije Bosne i Hercegovine i njenih entiteta imaju obavezu regulisanja istospolnih zajednica života kako zbog unapređenja svog zakonodavstva tako i radi ostvarivanja ravnopravnosti i što višeg standarda zaštite ljudskih prava svojih građana i građanki.

Izvještaj Evropske komisije o napretku Bosne i Hercegovine objavljen 2016. godine prepoznaje da su istospolni parovi kontinuirano institucionalno diskriminisani, jer ne postoji pravni okvir koji im pruža bilo kakva socijalna i ekonomska prava.

U ranije spominjanom ECRI izvještaju koji je objavljen 2016. godine, takođe se preporučuje vlastima u BiH da osiguraju pravni okvir kojim se istospolnim parovima daje mogućnost da njihov odnos bude priznat i zaštićen s ciljem rješavanja praktičnih problema vezanih za društvene prilike u kojima žive.

 

Dokumentovani slučajevi

Sarajevskom otvorenom centru u toku 2016. godine obratilo se 8 parova koji su tražili informacije o sklapanju životnih zajednica u zemljama regiona i Evropske unije. Početkom 2017. godine, Sarajevskom otvorenom centru obratila su se dva prara kojima je takođe bila potrebna ovakva informacija.

Iako se vjeruje da je velika većina stanovnika BiH protiv pravnog regulisanja istospolnih zajednica, istraživanje koje je proveo National Democratic Institute iz 2015. godine pokazalo je da je 30% opšte populacije u BiH za to da se istospolnim parovima omogući uživanje svih ekonomskih, socijalnih i drugih prava koja za heteroseksualne parove proizlaze iz braka ili vanbračne zajednice, osim mogućnosti usvajanja djece.

 

Smjernice za djelovanje

• Usvojiti i provesti zakone u sve tri upravne jedinice (Republika Srpska, Federacija BiH, Brčko distrikt) kojima bi se zakonski priznale istospolne zajednice i definisale dužnosti i prava zajedničkog života dvije osobe u istospolnoj zajednici (sa posebnim fokusom na socijalna i ekonomska prava).