Politička participacija žena u Bosni i Hercegovini – Pregled trenutnog stanja

Piše: Edita Miftari

Veliki je broj faktora od kojih zavise želje i mogućnosti žena da se aktivno/ije uključe u političke procese. Tu spadaju faktor obrazovanja, profesionalnog i socijalnog statusa, razvijenosti demokratskih institucija, uticaja ženskih organizacija, te faktor procjene mogućnosti u ostvarivanju podrške u izbornoj kampanji. Okruženje i tradicionalna shvatanja i razumijevanja rodnih uliga, te predrasude prema ženama, također utiču na aktivnu političku participaciju žena. Bitni su i politički faktori poput vrste i strukture izbornog sistema, broja stranaka i kandidata_kinja, naročito jer političke partije imaju najveću moć kada je u pitanju povećavanje šansi ženama da uđu u zakonodavnu vlast. Autoritativni sistemi upravljanja, liderske stranke i kratke izborne liste, također umanjuju mogućnosti ženama da uđu u izbornu trku sa jednakim šansama.

Posljednji korak za zauzimanje mjesta odlučivanja je izbor kandidata_kinja od strane glasačkog tijela. Podaci pokazuju da su žene uvijek imale prednost u proporcionalnim sistemima u kojima je u parlamente birano duplo više žena nego u većinskim izbornim sistemima, dok je kod kombinovanih taj procenat oko 14% (Izvor: International Institute for Democracy and Electoral Assistance, 2000.). Najviše žena u parlamentu je prisutno u nordijskim zemljama (42,1%), dok je taj procenat značajno niži na američkom kontinentu (25,6%) i Evropi (oko 24%). Žene su najmanje zastupljene u parlamentima Pacifičkih (oko 13,4%) i Arapskih zemalja (oko 17,8%) (Izvor: Inter-parliamentary Union, Women in National Parliaments: http://www.ipu.org/).

Globalno posmatrano, 1995. godine samo 11,3% žena je učestvovalo u radu parlamenata širom svijeta, dok podaci iz januara 2014. godine pokazuju da se taj procenat povećao na 21,8%. Trenutno, na svjetskoj listi po zastupljenosti žena u parlamentima, Bosna i Hercegovina sa svojih 21,4% zauzima 69. mjesto, dok susjedna Hrvatska prednjači na 60. mjestu sa 23,8%, a Srbija čak na 27. mjestu sa 33,6% (Izvor: Inter-Parliamentary Union, „Women in Politics: 2014“). Tek 36 svjetskih država je dostiglo kritičnu masu od 30% žena na ministarskim pozicijama. Jedina zemlja iz regiona koja na ministarskim pozicijama ima 30% žena je Albanija gdje od ukupno 20 ministarskih pozicija, 6 zauzimaju žene. Na posljednjem, 97. mjestu ove liste, nalazi se Bosna i Hercegovina koja svoju neslavnu poziciju već godinama dijeli sa Brunej Darussalamom, Libanonom, Pakistanom, San Marinom, Saudijskom Arabijom, Solomonskim Otocima i Vanuatuom, kojima je zajedničko da na ministarskim pozicijama nemaju niti jednu ženu (Izvor: Inter-Parliamentary Union, „Women in Politics: 2014“).

Na sastav parlamenta utiču i posebna pravila koja se nazivaju još i posebnim mjerama ili mjerama afirmativne akcije. Afirmativne (ženske ili rodno neutralne) kvote su privremene stimulativne mjere kojima se određuje minimalan udio ili broj manje zastupljenog spola na izbornim listama ili u političkim tijelima. Kvotni izborni sistem se ne smatra mjerom diskriminacije muškaraca već predstavlja kompenzaciju za istorijski naslijeđene društvene prepreke koje sprječavaju žene da zauzmu mjesta koja zaslužuju. Kvote na listi predstavljaju mjeru kojom se političke stranke ili koalicije obavezuju da se na listi kandidata_kinja za poslanika_cu nalazi određeni procenat žena (nikada manje od 30%). Veće izglede da se obezbijede jednake mogućnosti za kandidate_kinje manje zastupljenog pola pružaju zatvorene i strogo strukturirane kandidatske liste, pod uslovom da je na njima rezervisano određeno mjesto za kandidate_kinje manje zastupljenog pola (dvostruka kvota na listi). S druge strane, postoje čvrsta suprotna stajališta o vrsti liste, a to su da otvorene liste sa rodnim kvotama unapređuju zastupljenost žena u politici. Ženska kvota u BiH je prvi put uvedena nakon lokalnih izbora 1997. godine od strane OSCE-ove Privremene izborne komisije, što je značilo da svaka politička partija mora na izborne liste staviti najmanje tri žene, i to među prvih deset kandidata_kinja. Na izborima održanim 2000. godine, uvodi se model otvorenih lista što ponovo umanjuje šanse žena da dobiju podršku tradicionalistički orijentisane bosanskohercegovačke sredine. Također, izvršena je harmonizacija sa Zakonom o ravnopravnosti spolova u BiH, usvajanjem Zakona o izmjenama i dopunama Izbornog zakona u BiH koji se odnosi na odredbe koje regulišu rad tijela za provođenje izbora, kao i odredbe koje regulišu certifikaciju i predlaganje kandidata_kinja za izbore koje su izmijenjene u smislu uvođenja nužnosti postojanja 40% predstavnika_ca iz manje zastupljenog spola.

Rodna ravnopravnost u političkom životu je najvažniji faktor postizanja rodne ravnopravnosti u jednom društvu. U tom kontekstu, jako je bitno da raspodjela funkcija unutar političkih partija kao i raspodjela resursa za promociju kandidata_kinja bude jednaka, te da se više žena motivira i uključi u kreiranje političkih programa i samo donošenje odluka. S obzirom na to da je začarani krug stagnacije u poboljšanju položaja žena u bh. društvu odgovornost kako političkih subjekata, tako i samog društva, neophodno je da se u oba smjera vrši pritisak u cilju stalne afirmacije žena; političke partije moraju javno zagovarati ove promjene ka društvu, i obrnuto – društvo mora zahtijevati bolji položaj žena u političkom životu, sankcionisati političke subjekte zbog dodatne marginalizacije najvećeg dijela bh. populacije, ali i nagrađivati one partije koje su izvršile unutarstranačku demokratizaciju i pokazale da prepoznaju bitna pitanja za rodnu ravnopravnost.

Ovaj tekst je jedan u nizu kratkih tekstova kojim Sarajevski otvoreni centar, u partnerstvu sa Fondacija Cure/CURE Foundation, a uz podršku Ambasade Kraljevine Norveške, najavljuje objavljivanje obsežnog izvještaja o praćenju Opštih izbora 2014, a koji će se fokusirati na političku participaciju žena u BiH, te izraditi komparativnu analizu broja kandidatkinja na izbornim listama političkih partija i broja izabranih žena po okončanju izbora.