Prenosimo recenzije Svetlane Slapšak i Sarite Vujković.
Svetlana Slapšak
Zbornik “Zabilježene -Žene i javni život Bosne i Hercegovine u 20. vijeku” je kolektivno delo, nastalo iz stručne, naučne i aktivističke potrebe, kako ga autorke i autori definišu. Reč je zapletenom pokušaju reprezentacije, koja zahteva istraživanje, i u velikoj meri podstiče obrazovanje i spremnost ne samo da se razume prošlost, već da se bolje obavljaju dužnosti građanke/građanina danas, u javnome životu, politici i kulturi. Jasno je da takav posao mora biti fragmentaran, ali fragmentarnost zapravo izaziva nove istraživačke ambicije i otvara prostore za koje treba naći dokumentaciju, promisliti metodologiju, i angažovati još više mladih istraživačica i istraživača. Ukratko, fragmentarnost nikako nije zmaerka ovakvome poslu.
Zbornik je veliki rezultat u poddisciplini koju smo smatrali manje izazovnom još u osamdesetim godinama, a to su kanonske studije, ili uspostavljanje spiska i kataloga imena i izvora koji su za imena potencijalno korisni. Nažalost, usled rata i prunudnog nazadovanja društva u novim ideološkim okvirima sužavanja ženskih prava i smanjivanja prisutnosti žena u javnome životu, ovaj posao je ostao ne samo nedovršen, nego u mnogim delovima i potpuno nenačet. Kanonske studije imaju dodatni efekat buđenja aktivne društvene (i političke) svesti o rodu, gorećem pitanju ljudskih prava danas, tako da aktualnost kanonskoga dela istraživanja zaslužuje pozornost i pohvalu.
Zbornik mestimično ima oblik leksikona ili enciklopedije, pri čemu vezivno tkivo nedostaje. No ono nedostaje i u mainstream istoriografiji regiona. Već otklon od nacionalnih ograničenja i “uravnoteženih” pristupa daje nadu da će ova novoistorijska linija uspeti da se afirmiše, i da će za sebe utvrditi interdisciplinarno polje proučavanja. Autorke i autori zbornika su teorijski potkovani, to je generacija koja intenzivno čita i raspravlja, tako da se praktično u svakome segmentu diskutuje o određenom pristupu ili o školama mišljenja koje bi bile primenljive. Posledično, zbornik može poslužiti upravo kao platforma za utvrđivanje i izbor teorijskih i metodoloških zahvata u budućnosti.
Koncept javnog života bio je neizbežan za ovakvo inicijalno proučavanje. Upadljiv preskok iz poznog Srednjeg veka u novije doba pokazuje da će u budućnosti biti neophodno raditi na mnogo zahtevnijem, dugotrajnijem i mučnijem zadatku – istraživanju svakodnevice bosanskih žena, u kontinuitetu i u suživotu odnosno paralelnim kulturama drugih balkanskih žena. Istorija svakodnevice roda sa seksualnim i rodnim politikama nameće se kao izuzetno važna tema. Takođe, istraživanje ženskog pisma, od usmene književnosti do savremene književne produkcije obećava neočekivane zaokrete i inovativne vizije prošlosti – koja je uvek osnova građenja budućnosti.
Uz priznanje bogatstvu pronađenih izvora, posebno časopisnih, istraživanju arhiva i smelom tumačenju (retkih) postojećih ocena, ocenjujem da je delo Zabilježene -Žene i javni život Bosne i Hercegovine u 20. vijeku reprezentativan primer nove generacije akademskog kruga koji se bavi rodom, ne zaboravljajući nikada aktivizam, odnosno građansku svest i društvenu osvešćenost.
Sarita Vujković
Edicija “Gender” Sarajevskog otvorenog centra sa monografskom publikacijom “Žene i javni život Bosne i Hercegovine u 20. vijeku” veoma ambiciozno od strane deset autorki/autora sagledava više od sto godina javnog života bosanskohercegovačkih žena. Njih je pokrenula zajednička želja da se evidentna izopštenost žena iz glavnih tokova, gubitak kontinuiteta i brisanje iz javnog, kulturnog, naučnog i svakog drugog sjećanja na neki način nadoknadi.
Brojna imena pomenuta u ovoj knjizi rezultat su opsežnog istraživanja o hrabrim, zanimljivim i uspješnim ženama koje nisu pristajale na slijepu poslušnost, o onima koje su prkosile pravilima okoline u kojoj su živjele i borile se za bolje prilike. Nastojeći da se nadoknade brojne zaboravljene ili nikad zabilježene činjenice, autori su pokušali sakupiti na jednom mjestu već postojeća znanja ali dodati i nova potpunija i sistematičnija saznanja, koja su najvažnija svjedočanstva o postojanju i aktivnostima žena u okviru glavnih društvenih tokova stogodišnje bosanskohercegovačke istorije.
Zaborav, sjećanje i žene su tri osnovna pojma koja određuju ovu knjigu koja metodološki gledano ima elemente popularne istorijske literature, što urednica naglašava u uvodnom, pristupnom dijelu monografije, a što omogućava i širi multidisciplinarni pristup odabranoj temi. Naučni aparat na koji se monografija oslanja, različite je provenijencije, pri čemu treba izdvojiti ne tako nevažan udio savremene literature na stranim jezicima, kao i reference sa interneta koje monografiju određeju kao modernu evropsku studiju. Za dalja tzv. mikroistorijska istraživanja ove teme, neophodna je konsultacija izvora prvog reda, i to prije svega neobjavljene arhivske gradje. Dodatna heuristička istraživanja podigla bi nivo rada na naučnu osnovu i time bitno doprinijela konstituisanju novog pravca u istraživanju privatnog života.
Monografija u pojedinim segmentima ima elemente biografske istoriografije kod koje je primjetna tendencija da se na temelju već postojeće literature zada novi pravac u istraživanju privatne istorije kod nas, sa ženama u njegovom fokusu. One su u srednjem vijeku vladarice, u turskom vremenu sultanije, u austro-ugarskom vremenu učiteljice, aktivistkinje, humanitarke, borkinje… , istrajne u onome u šta su vjerovale i nepokolebljive bez obzira na vrijeme u kome su živjele.
Ne treba zanemariti još jedan važan aspekt ove publikacije koji nastoji objediniti i međusobno umrežiti sve one istraživače ili istraživačice koje se u svojim radovima nastoje baviti ženama i ženskim doprinosom, bez obzira na prostorni, vremenski ili ideološki okvir. Dajući na taj način širu sliku ne samo o ženskoj prisutnosti i dostignućima u javnom životu bosanskohercegovačkog društva tokom proteklih sto godina, već i o danasnjim nastojanjima da se pomoću najsavremenijih metodoloških pristupa, feminističkih i teorijskih saznanja, na jednom mjestu objedine proučavanja koja su evidentno povezana.
Zbog svega ovoga smatram da će knjiga Zabilježene – Žene i javni život Bosne i Hercegovine u 20. vijeku u izdanju Sarajevskog otvorenog centra biti važan doprinos u proučavanju ženske pojavnosti i njihovog dostignuća u javnom životu Bosne i Hercegovine tokom 20. vijeka.